Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM) Nedir? Nasıl Çalışır?

Otomatik Piyasa Yapıcı (AMM), finans ve algoritmik ticaret alanlarında kullanılan bir terimdir. AMM, bir algoritma tarafından yönetilen ve belirli bir formüle göre fiyat belirleyen bir likidite havuzu anlamına gelir. Likidite havuzu, iki veya daha fazla kripto varlık türünün bir arada tutulduğu bir havuzdur. Bu havuz, borsa işlemlerinde aracı olarak kullanılır. Yani, bir kullanıcı bir kripto varlığı almak veya satmak istediğinde, bunu AMM’nin likidite havuzundan yapabilir.

AMM Nasıl İşler?

AMM, bir kripto varlığın fiyatını, havuzdaki diğer varlıkların miktarına göre belirler. Bu durum, piyasa arz ve talebine göre dinamik bir fiyatlandırma sağlar. Örneğin, bir kullanıcı A varlığını satıp B varlığını almak istediğinde, havuzdaki A varlığının miktarı artar ve B varlığının miktarı azalır. Bu da, A varlığının fiyatının düşmesine ve B varlığının fiyatının yükselmesine neden olur.

AMM, kullanıcılara likidite sağlama imkanı da sunar. Likidite sağlayıcılar, havuza kripto varlıklarını yatırarak, havuzun büyümesine ve işlem hacminin artmasına katkıda bulunurlar. Böylece, havuzdaki işlemlerden bir pay alarak, pasif bir gelir elde ederler. Likidite sağlayıcılar, havuza yatırdıkları varlıkların oranına göre bir likidite belirteci alırlar. Bu belirteç, havuzdaki paylarını temsil eder ve istedikleri zaman geri çekebilirler.

Kripto Dünyasında AMM’nin Rolü

AMM, kripto dünyasında önemli bir rol oynamaktadır. AMM, merkezi olmayan borsaların (DEX) gelişmesine ve yaygınlaşmasına olanak sağlamıştır. Merkezi olmayan borsalar, kullanıcıların kripto varlıklarını doğrudan birbirleriyle takas etmelerini sağlayan, merkezi bir otoriteye veya aracıya ihtiyaç duymayan borsalardır. AMM, merkezi olmayan borsalarda likidite sorununu çözmüş ve kullanıcıların istedikleri zaman istedikleri varlığı alıp satmalarını mümkün kılmıştır.

AMM, aynı zamanda kripto dünyasında yeni fırsatlar ve inovasyonlar yaratmıştır. Kullanıcıların farklı kripto varlıkları arasında kolayca geçiş yapmalarını, arbitraj fırsatlarından yararlanmalarını, kaldıraçlı işlemler yapmalarını, marjin ticareti yapmalarını, türev ürünler alıp satmalarını ve daha birçok şeyi yapmalarını sağlamıştır. AMM, ayrıca kripto varlıkların fiyatlandırılmasında ve değerlendirilmesinde yeni bir yaklaşım sunmuştur. Kripto varlıkların fiyatını, piyasa güçleri ve algoritmik formüller aracılığıyla belirlemektedir. Bu sayede, kripto varlıkların fiyatları daha şeffaf, adil ve verimli hale gelmiştir.

AMM Avantajları ve Dezavantajları

AMM, kripto dünyasında birçok avantaj sağlamaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Düşük İşlem Ücretleri: AMM, merkezi olmayan borsalarda işlem yapmanın maliyetini düşürmüştür. Aracıları ortadan kaldırır ve kullanıcılara doğrudan likidite sağlar. Bu sayede işlem ücretleri daha düşük olur.
• Hızlı ve Kolay İşlemler: AMM, kullanıcılara istedikleri zaman istedikleri varlığı alıp satma imkanı sunmaktadır. Aynı zamanda, herhangi bir sipariş defteri veya eşleştirme mekanizması kullanmadan, anında işlem yapmaktadır. Bu da, işlemlerin daha hızlı ve kolay olmasını sağlamaktadır.
• Sürekli Likidite: AMM, havuzdaki varlıkların sürekli olarak değiş tokuş edilmesini sağlayarak, likiditenin kesintisiz olmasını sağlamaktadır. Bu sayede, kullanıcılar istedikleri zaman istedikleri miktarda işlem yapabilirler.
• Merkezi Olmayan ve İzinsiz: AMM, merkezi olmayan ve izinsiz bir yapıya sahiptir. Bu durum, kullanıcıların kimlik doğrulaması, kısıtlama veya sansür gibi engellerle karşılaşmadan işlem yapabilmelerini sağlamaktadır. Ayrıca, kullanıcılar havuzdaki varlıkların sahibi oldukları için, herhangi bir üçüncü tarafın müdahalesi veya riski olmadan işlem yapabilmektedir.

AMM’nin avantajlarının yanında, bazı dezavantajları da vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Fiyat Slippage: Fiyat slippage, bir işlemin gerçekleştiği fiyat ile işlemin gerçekleşmesi istenen fiyat arasındaki farktır. AMM, havuzdaki varlıkların miktarına göre fiyat belirlediği için, büyük miktarlarda işlem yapmak fiyat slippage’ye neden olabilir. Bu da, kullanıcıların beklediklerinden daha az veya daha fazla varlık alıp satmalarına neden olabilir.
• Impermanent Loss: Impermanent loss, likidite sağlayıcıların havuza yatırdıkları varlıkların değerinin, havuz dışında tuttukları varlıkların değerinden daha az olması durumudur. AMM, havuzdaki varlıkların fiyatını, piyasa fiyatından bağımsız olarak belirlediği için, piyasa fiyatında büyük bir değişim olduğunda, likidite sağlayıcılar impermanent loss yaşayabilirler. Bu da, likidite sağlayıcıların havuzdan çekilmeleri durumunda, beklediklerinden daha az varlık almalarına neden olabilir.
• Akıllı Sözleşme Riskleri: AMM, akıllı sözleşmeler aracılığıyla çalışmaktadır. Akıllı sözleşmeler, programlanabilir ve otomatik olarak yürütülen sözleşmelerdir. Ancak, bu sözleşmelerde hata, güvenlik açığı veya kötü niyetli saldırı olması durumunda, havuzdaki varlıklar zarar görebilir veya kaybolabilir.

Popüler AMM Protokolleri

AMM, kripto dünyasında giderek popülerleşen bir konsepttir. Birçok AMM protokolü geliştirilmiş ve kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Uniswap: Ethereum ağı üzerinde çalışan en popüler AMM protokollerinden biridir. Uniswap, kullanıcıların herhangi bir ERC-20 tokeni başka bir ERC-20 tokeni ile takas etmelerini sağlar. Aynı zamanda, havuzdaki varlıkların oranına göre fiyat belirleyen bir formül kullanır. Bu formül, x*y=k olarak ifade edilir. Burada x ve y, havuzdaki iki varlığın miktarını, k ise sabit bir değeri temsil eder. Uniswap, likidite sağlayıcılarına, havuzdaki işlemlerden elde edilen ücretlerin %0.3’ünü dağıtarak, gelir elde etmelerini sağlar.
• SushiSwap: Uniswap’ın bir çatalı olarak ortaya çıkmış ve daha sonra bağımsız bir protokol haline gelmiştir. SushiSwap, Uniswap ile benzer bir şekilde çalışır, ancak likidite sağlayıcılarına daha fazla teşvik sunar. SushiSwap, likidite sağlayıcılarına, havuzdaki işlemlerden elde edilen ücretlerin %0.25’ini ve SUSHI adlı yerel tokenin %0.05’ini dağıtarak, gelir elde etmelerini sağlar. SUSHI tokeni, SushiSwap protokolünün yönetiminde söz hakkı verir.
• Balancer: Ethereum ağı üzerinde çalışan ve çok yönlü bir AMM protokolüdür. Balancer, kullanıcıların birden fazla kripto varlık arasında takas yapmalarını sağlar. Balancer, havuzdaki varlıkların ağırlıklarına göre fiyat belirleyen bir formül kullanır. Bu formül, \Pi(x_i)^{w_i}=k olarak ifade edilir. Burada x_i, havuzdaki i. varlığın miktarını, w_i, havuzdaki i. varlığın ağırlığını, k ise sabit bir değeri temsil eder. Balancer, likidite sağlayıcılarına, havuzdaki işlemlerden elde edilen ücretlerin %0.2’sini ve BAL adlı yerel tokenin bir kısmını dağıtarak, gelir elde etmelerini sağlar. BAL tokeni, Balancer protokolünün yönetiminde söz hakkı verir.