İşlem Kanıtı (Proof of Stake - PoS) Nedir?

İşlem kanıtı (PoS), kripto para birimlerinin işleyişini sağlamak için kullanılan bir konsensüs mekanizmasıdır. Konsensüs mekanizması, bir blokzincirdeki tüm katılımcıların aynı veri setini paylaştığı ve ağın güvenli ve işlevsel kalmasını sağlayan bir yöntemdir. İşlem Kanıtı, İş Kanıtı (Proof of Work - PoW) adı verilen başka bir konsensüs mekanizmasının alternatifi olarak ortaya çıkmıştır. İş Kanıtı, Bitcoin gibi kripto para birimlerinde kullanılan ve blok oluşturmak için karmaşık matematiksel problemleri çözmeyi gerektiren bir yöntemdir. İş Kanıtı, ağın güvenliğini sağlamak için yüksek miktarda hesaplama gücü ve enerji tüketimi gerektirir. İşlem Kanıtı ise, bu sorunları çözmek için farklı bir yaklaşım sunar.

İşlem Kanıtı (PoS) Temel İlkeleri

İşlem Kanıtının temel ilkesi, blokzincirdeki katılımcıların, ağdaki paylarını veya sahip oldukları kripto para miktarını temsil eden bir stake (miktar) sahibi olmalarıdır. Stake sahibi olan katılımcılar, doğrulayıcı (validator) olarak adlandırılır ve blokzincirde yeni bloklar oluşturmak ve işlemleri doğrulamak için seçilirler. Doğrulayıcılar, stake ettikleri kripto para miktarına göre orantılı bir şekilde seçilirler. Yani, stake miktarı ne kadar yüksekse, bir sonraki bloğu oluşturma ve ödül kazanma şansı da o kadar artar. Ancak, stake miktarı tek belirleyici faktör değildir. Doğrulayıcı seçiminde, stake süresi, rastgelelik ögesi ve diğer kurallar da rol oynayabilir. Farklı İşlem Kanıtı kullanan kripto para birimleri, kendi özel algoritmalarını ve parametrelerini belirleyebilirler.

İşlem Kanıtı (PoS) Çalışma Mekanizması

İşlem Kanıtı sisteminde, yeni bloklar kazılmak yerine çıkarılır veya oluşturulur. Bu nedenle, doğrulayıcılar madenci olarak değil, çıkarıcı (forger) veya oluşturucu (minter) olarak adlandırılır. Bir doğrulayıcının bir blok oluşturması, stake ettiği kripto para miktarına bağlı olarak belirli bir olasılığa sahiptir. Bu olasılık, doğrulayıcının beklenen yıllık getirisini veya stake faiz oranını belirler. Örneğin, bir kripto para birimi %5 stake faiz oranına sahipse, bir doğrulayıcı 100 birim stake ettiğinde, bir yıl içinde ortalama 5 birim kazanır. Ancak, bu kazanç sabit değildir ve rastgele faktörlere bağlı olarak değişebilir.

İşlem Kanıtı sisteminde, yeni bir blok oluşturmak için, doğrulayıcılar arasında rastgele seçim (randomization) süreci gerçekleştirilir. Bu süreç, farklı kripto para birimlerinde farklı şekillerde uygulanabilir. Örneğin, bazı kripto para birimleri, stake miktarı ve süresine göre bir ağırlıklandırma sistemi kullanır. Bazıları ise, stake miktarına ek olarak, doğrulayıcıların son bloklara ne kadar katkıda bulunduklarını veya ne kadar iyi davrandıklarını da dikkate alır. Bazıları da, stake miktarının yanı sıra, doğrulayıcıların kendilerine özgü bir gizli sayı üretmelerini ve bunu diğer doğrulayıcılarla paylaşmalarını ister. Bu sayede, rastgele seçim süreci daha adil ve şeffaf hale gelir.

Rastgele seçim süreci sonucunda, bir sonraki bloğu oluşturmak için bir veya birden fazla doğrulayıcı belirlenir. Bu doğrulayıcılar, blokzincire yeni işlemleri ekler ve bunları diğer doğrulayıcılarla paylaşır. Diğer doğrulayıcılar da, bu işlemleri doğrulamak ve yeni bloğu onaylamak için kendi stake’lerini kullanır. Böylece, blokzincir güncellenir ve yeni blok oluşturan ve onaylayan doğrulayıcılar, işlem ücretleri ve yeni çıkarılan kripto para birimleri şeklinde ödül alır.

İşlem Kanıtı (PoS) Avantajları ve Dezavantajları

İşlem Kanıtı sisteminin, İş Kanıtı sistemiyle karşılaştırıldığında birçok avantajı vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Enerji verimliliği: İşlem Kanıtı sistemi, İş Kanıtı sisteminin aksine, karmaşık matematiksel problemleri çözmek için yüksek miktarda hesaplama gücü ve enerji tüketmez. Bu sebeple, hem çevresel hem de ekonomik açıdan daha sürdürülebilir bir sistemdir. Aynı zamanda, İş Kanıtı sisteminin kullandığı enerjinin sadece küçük bir yüzdesini kullanır.
• Saldırı direnci: İşlem Kanıtı sistemi, İş Kanıtı sistemindeki bazı saldırı türlerine karşı daha dirençlidir. Örneğin, İş Kanıtı sisteminde, ağın %51’inden fazlasını kontrol eden bir saldırgan, blokzinciri manipüle edebilir ve çifte harcama yapabilir. Ancak, İşlem Kanıtı sisteminde, böyle bir saldırı yapmak için, saldırganın stake ettiği kripto para miktarının da %51’inden fazlasını kontrol etmesi gerekir. Bunu gerçekleştirmek, hem çok pahalı hem de mantıksız bir durumdur. Çünkü, saldırgan, kendi stake ettiği kripto para biriminin değerini düşürerek kendine zarar verir.
• Merkeziyetçilik: İşlem Kanıtı sistemi, İş Kanıtı sistemindeki gibi madencilik havuzlarına veya madencilik ekipmanlarına bağımlı değildir. Bu durum, ağın daha merkezi olmayan ve demokratik bir yapıya sahip olmasını sağlar. İşlem Kanıtı sisteminde, herhangi bir katılımcı, stake ettiği kripto para miktarıyla orantılı olarak, ağın işleyişine katkıda bulunabilir ve ödül kazanabilir.

Bu iki sistem karşılaştırıldığında bazı dezavantajlar da görürürüz. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Olgunlaşma Süresi: İşlem Kanıtı sisteminde, stake etmek için kripto para birimlerini belirli bir süre boyunca kilitlemek gerekir. Bu süre, farklı kripto para birimlerinde farklı olabilir. Bu durum, stake edilen kripto para birimlerinin likiditesini azaltır ve katılımcıların piyasa koşullarına hızlı bir şekilde tepki vermesini engeller. Örneğin, bir katılımcı, stake ettiği kripto para biriminin fiyatının düştüğünü görse bile, stake süresi dolmadan satamaz veya değiştiremez.
• Zengin Daha Zengin Olur: İşlem Kanıtı sisteminde, stake miktarı ne kadar yüksekse, blok oluşturma ve ödül kazanma şansı da o kadar artar. Bu durum, ağın daha zengin katılımcılar tarafından domine edilmesine ve gelir dağılımının eşitsizleşmesine yol açabilir. Bu sebeple, ağın merkeziyetçiliği artabilir ve küçük katılımcıların motivasyonu azalabilir.
• Hiçbir Şey Yapmama Saldırısı: İşlem Kanıtı sisteminde, doğrulayıcılar, stake ettikleri kripto para birimlerini riske atmadan, ağa katılmayabilir veya kötü niyetli davranabilirler. Örneğin, bir doğrulayıcı, birden fazla blokzincire stake edebilir ve böylece çifte harcama yapabilir. Ya da, ağın işleyişini bozmak için, geçersiz veya boş bloklar oluşturabilir. Bu tür saldırılar, İşlem Kanıtı sisteminin güvenliğini zayıflatabilir.

Sonuç

İşlem Kanıtı (PoS), kripto para birimlerinin işleyişini sağlamak için kullanılan bir konsensüs mekanizmasıdır ve İş Kanıtı sisteminin alternatifi olarak ortaya çıkmıştır ve enerji verimliliği, saldırı direnci ve merkeziyetçilik gibi avantajları vardır. Ancak, bu sisteminin olgunlaşma süresi, zengin daha zengin olur ve hiçbir şey yapmama saldırısı gibi dezavantajları da bulunmaktadır.